Alles over supplementen
Voedingssupplementen zijn een populair hulpmiddel voor mensen die hun gezondheid willen ondersteunen en optimaliseren. Er zijn echter veel misvattingen en angsten rondom het gebruik van deze producten. In dit artikel gaan we uitgebreid in op wat voedingssupplementen zijn, hun veiligheid, hoe ze gereguleerd worden en of het nodig is om ze te gebruiken.
Onderwerpen
Wat zijn supplementen?
Voedingssupplementen, of kortweg supplementen, zijn producten die als aanvulling op de dagelijkse voeding dienen. Ze komen voor in uiteenlopende vormen: pillen, capsules, poeders, druppels, sprays, drankjes, crèmes of zelfs als injecties. Deze producten bevatten (micro)nutriënten zoals vitamines, mineralen, bioactieve stoffen, kruiden, plantbestanddelen of voedingsstoffen zoals vetzuren en eiwitten. Zoals de naam al aangeeft, zijn supplementen bedoeld als aanvulling en mogen ze nooit worden gebruikt als vervanging van een normaal, gebalanceerd dieet.
- Supplementen kunnen dienen als extra bouwstof, zoals het nemen van eiwitten (proteïne poeder) om spieropbouw te bevorderen.
- Ze kunnen ook worden ingezet om tekorten aan te vullen; zo hebben veel mensen in de wintermaanden bijvoorbeeld baat bij extra vitamine D, omdat de sterkte van het zonlicht niet genoeg is om deze vitamine in de huid aan te maken.
Gezondheidsclaims
Fabrikanten van supplementen mogen gebruikmaken van ‘gezondheidsclaims’ om de voordelen van hun producten te benadrukken. Dit zijn beweringen die suggereren dat een supplement een gunstig effect heeft op de gezondheid. Deze claims moeten voldoen aan strikte regelgeving en goedgekeurd zijn door de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA) om consumenten te beschermen tegen misleidende informatie.
Er zijn drie hoofdtypen claims voor voedingssupplementen:
- Voedingsclaims: Deze beschrijven de voedingswaarde van het supplement, zoals “rijk aan vitamine C” of “bron van calcium”. Deze claims gaan vooral over de aanwezigheid van bepaalde voedingsstoffen.
- Gezondheidsclaims: Dit zijn uitspraken die aangeven dat een voedingsstof of het supplement een positief effect heeft op een specifieke lichaamsfunctie of gezondheid, zoals “draagt bij aan de normale werking van het immuunsysteem” of “helpt de botten sterk te houden”. Deze claims moeten wetenschappelijk onderbouwd zijn en goedgekeurd door de EFSA. De lijst met claims vind je bij de Keuringsraad.
- Risicobeperkende claims: Deze suggereren dat het supplement het risico op het ontwikkelen van een bepaalde ziekte kan verminderen, zoals “het verlagen van het risico op osteoporose”. Dit type claim is streng gereguleerd en zelden toegestaan, tenzij er zeer sterke wetenschappelijke bewijzen zijn. Dit soort claims zul je niet terugvinden op het grootste gedeelte van de supplementen.
Zijn supplementen veilig?
Voedingssupplementen zijn over het algemeen veilig omdat ze moeten voldoen aan strenge regelgeving binnen de Nederlandse en Europese wetgeving. Supplementen moeten veilige ingrediënten bevatten in een verantwoorde dosering, en elk bedrijf is wettelijk verplicht een gedetailleerd voedselveiligheidsplan te hanteren. Dit plan zorgt ervoor dat supplementen vrij zijn van schadelijke stoffen. De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) controleert de naleving hiervan. Als je supplementen wilt gebruiken, koop dan producten van gerenommeerde fabrikanten die strikte kwaliteitscontroles en tests uitvoeren. Je kan de fabrikanten altijd mailen voor het opvragen van hun kwaliteitsrapportages. Indien je deze niet kan/mag ontvangen is dit vaak geen goed teken.
Wat is een veilige dosering?
Een ‘veilig niveau’ van een stof in een supplement is de hoeveelheid die langdurig dagelijks kan worden gebruikt zonder nadelige effecten voor volwassenen. Hierin is een marge ingebouwd (onzekerheidsfactor) die rekening houdt met kwetsbare groepen Om de veiligheid te waarborgen voor jou als individu is het wel belangrijk dat je er op de juiste manier mee omgaat. Meer informatie vind je in het onderwerp hieronder: ‘Waar op letten bij supplementgebruik?’.
De toegestane doseringen van supplementen zijn gebaseerd op de aanvaardbare bovengrens, NOAEL en LOAEL. Dit zijn belangrijke begrippen in de voedingswetenschap en toxicologie die helpen om veilige grenzen voor de inname van voedingsstoffen en andere stoffen vast te stellen:
- De aanvaardbare bovengrens (Tolerable Upper Intake Level, UL) is hoogste inname waarbij geen schadelijke (gezondheids)effecten zijn bij langdurige blootstelling.
- De NOAEL (No Observed Adverse Effect Level) is de hoogste inname waarbij geen ongewenste effecten zijn waargenomen.
- De LOAEL (Lowest Observed Adverse Effect Level) is het laagste niveau van inname waarbij ongewenste effecten zijn waargenomen. Ongewensten effecten beginnen bij onschuldige zaken als diarree (bijvoorbeeld bij te veel magnesium of vitamine C) maar kunnen ook intenser zijn zoals tintelingen in handen en voeten (teveel pyridoxine, de inactieve vorm van B6).
Bron: Gezondheidsraad [1]
De aanvaardbare bovengrens wordt berekend met behulp van een onzekerheidsmarge (uncertainty factor) op basis van de NOAEL en LOAEL. Deze onzekerheidsmarge wordt berekend aan de hand van verschillende factoren en is onder andere afhankelijk van de grootte van het risico dat ontstaat bij het LOAEL. Om de bevolking te beschermen is de onzekerheidsmarge vaak erg ruim genomen. Dit is dan ook de reden dat je niet hoeft te schrikken wanneer je bij een supplement 400% van de ADH ziet staan. Je zit dan vaak nog steeds onder de aanvaardbare bovengrens en al helemaal ver van de LOAEL af.
Voor bepaalde vitamines en mineralen zijn bij hoge inname geen nadelige effecten bekend, maar voor sommige stoffen is er onvoldoende informatie om een veilig niveau vast te stellen. Daarom blijft wetenschappelijk onderzoek in deze sector essentieel.
Wetgeving rondom maximale doseringen
Voor sommige voedingsstoffen geldt een wettelijke maximale dagdosering, en deze wordt bepaald aan de hand van de aanvaardbare bovengrens van inname. Een supplement mag niet meer dan deze maximale hoeveelheid bevatten. Dit wordt actief gecontroleerd door de NVWA. De dagelijkse dosering staat altijd op het etiket vermeld.
Het gebruik van een dosering boven het veilige niveau (voor korte tijd) hoeft niet direct risico’s met zich mee te brengen, vanwege de ingebouwde marge. Orthomoleculaire therapeuten zetten in sommige gevallen supplementen in met dosissen (ver) boven de dagdosering. Dit wordt gedaan als interventie om tekorten weg te werken en gebeurt altijd in combinatie met grondig bloedonderzoek. Zo blijft de veiligheid van het supplement gewaarborgd. Na het oplossen van de ziekte of klachten kan de dosis omlaag worden gebracht of kan er zelfs worden gestopt met het nemen van het supplement.
Waar moet je op letten bij het gebruik van supplementen?
- Interactie met medicijnen: Mensen die supplementen onzin vinden hebben vaak als argument dat voedingssupplementen niet werken. Dit is een opmerkelijke uitspraak omdat bepaalde supplementen zelfs zo’n sterke werking op het lichaam hebben dat je goed moet oppassen met het gelijktijdig gebruik van medicatie. Dit geldt vooral voor kruidenpreparaten, maar kan ook voorkomen bij andere stoffen. Denk bij kruiden aan Sint-Janskruid, Rhodiola, groene thee, mariadistel, valeriaan en ginseng. Wanneer je geneesmiddelen slikt die voorgeschreven zijn vanuit het reguliere circuit is het belangrijk om altijd onderzoek te doen naar interactie voordat je supplementen gaat slikken.
-
Kwaliteit: Ook de kwaliteit van supplementen heeft grote invloed op de veiligheid. Denk hierbij aan de ingrediënten die worden gebruikt. Wordt er veel gebruikgemaakt van goedkope of zelf toxische vulmiddelen? Veel goedkope merken maakten veelvuldig gebruik van de stof titaniumdioxide om hun tabletten witter te maken, zodat de kwaliteit beter lijkt. Deze stof is schadelijk voor het lichaam en is sinds 2022 wettelijk verboden. En hoe zit het met de biologische beschikbaarheid van de stoffen? Goedkope merken gebruiken vaak inactieve stoffen die niet goed worden opgenomen door het lichaam. Naast dat je hier fysiologisch niets aan hebt is het ook nog eens zonde van de portemonnee €€€.
Ook kan het soort ingrediënt zelfs schade aanrichten in plaats van een positieve werking hebben. Een voorbeeld hiervan vinden we bij vitamine B6. De inactieve vorm van B6, pyridoxine, wordt vaak gebruikt in preparaten van goedkope merken die je in de bekende drogisterijen vindt. Van deze stof is het bekend dat het bij hoge doseringen over lange periodes neurologische schade kan aanrichten [2]. Dit risico is kleiner bij de actieve vorm van B6, pyridoxaal-5-fosfaat (PLP), omdat PLP direct beschikbaar is als cofactor in enzymatische reacties en minder kans heeft om op te hopen in het lichaam en toxische effecten te veroorzaken [3]. B6 in de vorm van PLP vind je terug bij fabrikanten die een hoogwaardige kwaliteit hanteren. - Leeftijd: Het Amerikaanse National Poison Center brengt elk jaar een rapport uit wat laat zien hoeveel incidenten er zijn geweest met stoffen zoals medicijnen en supplementen. Bij de supplementen is te zien dat het grootste gedeelte van de incidenten heeft plaatsgevonden bij kinderen onder de 5 jaar. Jonge kinderen hebben een compleet andere behoefte aan voedingsstoffen dan volwassenen. Indien je suppletie wilt inzetten bij een kind is het belangrijk om een lage dosis te hanteren. Wil je hogere suppletie gebruiken, maak dan altijd gebruik van een professional.
- Gezondheidstoestand: Specifieke groepen, zoals zwangere vrouwen, ouderen of mensen met bepaalde (medische) aandoeningen, kunnen gevoeliger zijn voor supplementen. Het risico voor deze groepen staat altijd aangegeven op het etiket, dit is namelijk verplicht. Voorbeeld: zwangere vrouwen moeten bijvoorbeeld voorzichtig zijn met vitamine A, omdat een te hoge inname kan leiden tot geboorteafwijkingen. [4] [5] Sommige supplementen worden uit voorzorg afgeraden voor zwangeren omdat er nog niet genoeg data beschikbaar is om 100% veiligheid te garanderen.
-
Verschil tussen vitamines en mineralen: De veiligheid van supplementen varieert erg tussen vitamines en mineralen. Vitamines zijn onder te verdelen in wateroplosbare en vetoplosbare varianten.
- Wateroplosbare vitamines (zoals vitamine C en de B-vitamines) worden niet opgeslagen in grote hoeveelheden (behalve B12) en worden uitgescheiden via de urine. Dit betekent dat ze minder kans hebben om toxische niveaus te bereiken.
- Vetoplosbare vitamines (zoals vitamine A, D, E, en K) worden opgeslagen in vetweefsel en de lever. Hierdoor kunnen deze vitaminen zich opbouwen en toxische niveaus bereiken bij overmatig gebruik. Een voorbeeld is vitamine A, dat bij een hoge dosering zorgt voor miskramen of afwijkingen bij de geboorte [4] [5].
Supplementen vs medicijnen
Het is interessant om te zien dat er veel angst is rondom supplementen, terwijl medicijnen veelvuldig worden geslikt zonder dat hier enige vraagtekens bij worden gezet. Een beetje hoofdpijn? Neem een paracetamol. Last van maagzuur? Even snel een Rennie er in. Een lichamelijk ongemak? Pak een ibuprofen.
Toch zijn medicijnen niet zo risicoloos als velen denken. Het Amerikaanse National Poison Data System publiceert jaarlijks een 200 pagina’s tellend rapport gebaseerd op gegevens van 55 toxicologische centra. Hierin worden alle meldingen van vergiftigingen zorgvuldig geanalyseerd, en in het geval van overlijden wordt de betrokken toxische stof geïdentificeerd als zekere, waarschijnlijke of bijdragende doodsoorzaak. Jaar na jaar komt het aantal doden door voedingssupplementen neer op nul [6]. Dit staat in sterk contrast met de sterfgevallen door medicijnen, die volgens het rapport uit 2022 meer dan 1.000 mensen bedroegen. In Nederland zien we een soortgelijke trend. Het UMCG Onderzoeksfonds Veilig Gebruik medicijnen meldt dat er jaarlijks zo’n 33.000 mensen acuut worden opgenomen vanwege medicijngebruik, waarvan ongeveer 1.000 mensen komen te overlijden [7][8][9].
Ik geloof dat we veel kunnen bijdragen aan de gezondheid van onze samenleving als we beter worden geïnformeerd over de werkelijke risico’s van medicijnen, terwijl we ook de voordelen van supplementen beter erkennen.
Wat is een vitamine tekort?
Het woord ‘tekort’ zorgt in de gezondheidsbranche voor veel verwarring, ophef en discussie. In feite zijn er twee soorten van het hebben van een ‘tekort’. Ten eerste is er het absoluut tekort, waarbij het ontbreken van een bepaalde stof een directe oorzaak is voor het ontstaan van een aandoening. Een bekend voorbeeld hiervan is scheurbuik, dat ontstaat door een tekort aan vitamine C. Overheidsinstanties die beleid maken omtrent voedingssupplementen noemen dit ook wel ‘het ontstaan van een deficiëntieziekte’.
Daarnaast bestaat er een latent tekort. Bij deze variant is er op het eerste gezicht niks aan de hand. Er is geen duidelijke ziekte aanwezig en er vindt geen levensbedreigende situatie plaats. Wel zorgt een latent tekort ervoor dat er heel langzaam een ontregeling ontstaat in de fijn afgestelde werkingsmechanismen van het lichaam. Bij een tekort van enkele dagen, of weken wordt niets opgemerkt. Maar na maanden, jaren of decennia kan dit resulteren in ziektebeelden of ‘onverklaarbare klachten’ die niet direct te linken zijn aan een oorzaak. Bij dit soort tekorten lopen veel mensen vast bij de huisarts, omdat deze hier weinig kennis van heeft.
Voorbeeld: vitamine B12
Een goed voorbeeld van de mogelijke risico’s van een latent tekort is vitamine B12. Klachten die gepaard gaan met een B12-tekort zijn vaak erg ‘vaag’ en overlappen met veel andere ziektebeelden. Dit maakt het lastig om een B12-tekort tijdig te diagnosticeren in het reguliere circuit en dit wordt dan ook vaak over het hoofd gezien. Daarbij kan er sprake zijn van een tekort, zelfs als de bloedwaarden normaal lijken [10]. Een onbehandeld sluimerend tekort kan na jaren overgaan in een absoluut te kort en uiteindelijk leiden tot permanente neurologische schade. Toch wordt het belang van B12 alleen benadrukt voor vegans, alcoholisten en ondervoede ouderen, terwijl vele andere mensen hier ook baat bij kunnen hebben. Let op: het sleutelwoord hierbij is kunnen. Ga niet zomaar torenhoge dosissen B12 nemen zonder dat je weet wat je doet!
- Lees hierover meer in het artikel van hoogleraar Bruce Wolffenbuttel van het Universitair Medisch Centrum Groningen over B12-tekorten.
- Extra: Hart van Nederland: permanente neurologische schade na B12 tekort
Welke supplementen heb ik nodig?
Wat voor supplement je nodig hebt, hangt af van heel veel factoren. Hoewel er online veel informatie te vinden is, is deze nooit afgestemd op jouw persoonlijke omstandigheden. De overheid geeft generieke richtlijnen voor vitamine D, foliumzuur en B12, maar dit advies houdt geen rekening met individuele verschillen. Juist die persoonlijke situatie maakt succesvol en veilig gebruik van supplementen mogelijk.
Waarom is de persoonlijke situatie zo belangrijk?
Factoren zoals afkomst, geslacht, omgeving en leefstijl hebben allemaal invloed op aan welke stoffen ons lichaam behoefte heeft voor een optimale gezondheid. En om het nog ingewikkelder te maken, verandert deze behoefte ons hele leven lang. Als baby groeien we veel en hebben we veel folaat nodig voor de celdeling en ijzer voor het aanmaken van nieuw bloed. Oude mensen hebben weer baat bij vitamine B12 door een verlaagde maagzuurproductie en vitamine D en calcium om botbreuken te voorkomen.
Daarnaast zijn er een scala aan behoeften voor zwangere vrouwen, sporters, vrouwen in de overgang, mensen met veel stress, langdurig medicijngebruik, mensen die een medische operatie hebben ondergaan en mensen met een natuurlijke gen-afwijking waardoor het lichaam net iets anders werkt dan de rest. Door samen te werken met een professional kan je jouw persoonlijke behoefte vaststellen en optimaliseren met het aanpassen van je voeding en het inzetten van supplementen. Onthoud: voeding (en leefstijl) komen altijd als eerst!
Niet waar: baat het niet, dan schaadt het niet
Let op: de term ‘baat het niet, dan schaadt het niet’ is niet toepasselijk voor supplementen. Zoals dit artikel laat zien zijn er situaties waar het langdurig nemen van een bepaald middel niet bevorderlijk kan zijn voor de gezondheid. Als therapeut raad ik daarom sterk af om af te gaan op een blog of online quiz die probeert ‘in te schatten’ wat je nodig hebt. Werk samen met een professional die gespecialiseerd is in de werking van supplementen en je kan begeleiden bij het gebruik ervan. Een professional kan ook uitzoeken of een supplement veilig is in combinatie met je huidige medicijngebruik.
Als orthomoleculair therapeut ben ik opgeleid om supplementen in te zetten bij het oplossen van ziekten van mijn cliënten. Je kunt bij mij terecht voor een uitgebreide leefstijl analyse inclusief laboratoriumonderzoek en op maat gemaakt voedings- en suppletieadvies. Neem contact op om de mogelijkheden te bespreken.
Wat zijn orthomoleculaire supplementen?
Orthomoleculaire supplementen zijn voedingssupplementen die volgens de principes van de orthomoleculaire geneeskunde worden gebruikt. Deze benadering richt zich op het aanvullen van het lichaam met optimale hoeveelheden vitamines, mineralen en andere voedingsstoffen.
Het sleutelwoord hierbij is optimaal. De aanbevolen dagelijkse hoeveelheden (ADH) liggen voor veel nutriënten redelijk laag. Daarbij krijg je volgens de principes van de orthomoleculaire geneeskunde met het standaard Schijf van Vijf dieet niet alle benodigde voedingsstoffen binnen. Lees hier meer over in ons artikel ‘Wat is orthomoleculaire geneeskunde?’.
Orthomoleculaire therapeuten adviseren naast een gezond dieet met een hogere nutriëntinname dan de Schijf van Vijf, vaak ook hooggedoseerde supplementen om het lichaam extra ondersteuning te bieden bij het herstel. Een lichaam dat te kampen heeft met gezondheidsproblemen kan meestal niet volledig herstellen met de minimale hoeveelheden nutriënten uit de ADH. Door het lichaam een hogere dosis aan nutriënten aan te bieden, kan het niet alleen aan de basisbehoeften voldoen, maar ook optimaal functioneren in alle fysiologische processen. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt vaak dat bepaalde stoffen pas effect hebben vanaf een specifieke dosis, waarbij doseringen rond de ADH vaak niet voldoende blijken om een resultaat op te leveren.
De kwaliteit van orthomoleculaire supplementen is vaak hoger dan die van standaardmerken bij drogisterijen zoals Etos, Holland & Barrett, Davitamon, Lucovitaal of Centrum (onderdeel van Pfizer). Orthomoleculaire supplementen zijn meestal gebaseerd op natuurlijke bronnen en bevatten vaak zuivere, goed opneembare vormen van voedingsstoffen. Bijvoorbeeld, in plaats van de synthetische vorm van vitamine B6 (pyridoxine) wordt de actieve vorm (pyridoxaal-5-fosfaat) gebruikt, die gemakkelijker door het lichaam wordt opgenomen.
Meer informatie
Hoe lang een voedingssupplement in het bloed blijft, hangt af van het type supplement, de dosering en hoe je lichaam de stof verwerkt. Elk supplement heeft een ‘halfwaardetijd’, oftewel de tijd die het lichaam nodig heeft om de concentratie van de stof in het bloed met de helft te verlagen. Voor sommige stoffen, zoals cafeïne, duurt dit enkele uren, terwijl het voor anderen, zoals vitamine D, weken kan duren.
Daarbij is er een groot verschil tussen vetoplosbare en wateroplosbare vitamines:
- Vetoplosbare vitamines zoals vitamine A, D, E en K worden opgeslagen in het vetweefsel en de lever, waardoor ze weken tot zelfs maanden in het lichaam kunnen blijven. Deze opslag zorgt ervoor dat ze geleidelijk vrijkomen in de bloedbaan, wat hun effect langduriger maakt.
- Wateroplosbare vitamines zoals vitamine C en de B-vitamines worden snel opgenomen en uitgescheiden via de urine. Ze blijven vaak slechts enkele uren tot dagen in het bloed, afhankelijk van de dosis, omdat overtollige hoeveelheden snel het lichaam verlaten. Een uitzondering is vitamine B12, die in de lever wordt opgeslagen en jarenlang in het lichaam kan blijven voordat tekorten optreden. Het zorgt er ook voor dat een B12 tekort vaak lastig te meten is met laboratoriumonderzoek.
Bronnen
[1] Gezondheidsraad, Voedingsnormen Vitamine B6, foliumzuur en vitamine B12. 2003, Gezondheidsraad: Den Haag. p. 1-142.
[2] Muhamad, R., Akrivaki, A., Papagiannopoulou, G., Zavridis, P., & Zis, P. (2023). The role of Vitamin B6 in peripheral Neuropathy: a systematic review. Nutrients, 15(13), 2823.
[3] Vitamin B6. (2024, June 24). Linus Pauling Institute. https://lpi.oregonstate.edu/mic/vitamins/vitamin-B6
[4] Persson B, Tunell R, Ekengren K. 1965. Chronic vitamin A intoxication during the first half year of life. Acta Paediatr Scand 54:49–60.
[5] National Academies Press (US). (2001). Vitamin A. Dietary Reference Intakes for Vitamin a, Vitamin K, Arsenic, Boron, Chromium, Copper, Iodine, Iron, Manganese, Molybdenum, Nickel, Silicon, Vanadium, and Zinc – NCBI Bookshelf.
[6] Gummin, D. D., Mowry, J. B., Beuhler, M. C., Spyker, D. A., Rivers, L. J., Feldman, R., Brown, K., Pham, N. P. T., Bronstein, A. C., & DesLauriers, C. (2023). 2022 Annual Report of the National Poison Data System® (NPDS) from America’s Poison Centers®: 40th Annual Report. In Clinical Toxicology (Vol. 10, pp. 717–939) [Journal-article]. https://doi.org/10.1080/15563650.2023.2268981
[7] UMCG onderzoeksfonds veilig gebruik medicijnen. (n.d.). UMCG. Retrieved November 6, 2024, from https://www.umcg.nl/-/steun-het-umcg/onderzoeksfonds-veilig-gebruik-medicijnen
[8] Leendertse, A. J., Egberts, A. C., Stoker, L. J., van den Bemt, P. M., & HARM Study Group (2008). Frequency of and risk factors for preventable medication-related hospital admissions in the Netherlands. Archives of internal medicine, 168(17), 1890–1896.
[9] Saïd, F. L., Hek, K., Flinterman, L. E., Herings, R. M., Herwaarden, M. F. W., De Bie, S., Valkhoff, V. E., Alsma, J., Mosseveld, M., Vanrolleghem, A. M., Stricker, B. H., Sturkenboom, M. C., De Smet, P. A., & Van Den Bemt, P. M. (2020). Prevalence and incidence rate of hospital admissions related to medication between 2008 and 2013 in The Netherlands. Pharmacoepidemiology and Drug Safety, 29(12), 1659–1668.
[10] Wolffenbuttel, B. (2023, June 1). Vitamine B12-tekort: “Niet alles wat afwijkt is te meten.” UMCG. Retrieved November 6, 2024, from https://nieuws.umcg.nl/w/vitamine-b12-tekort-niet-alles-wat-afwijkt-is-te-meten
